Postoje građevine koje u nama izazivaju strahopoštovanje a jedna od njih je definitivno i ova crkva o kojoj pišemo u današnjem članku.
- Skrivena među pitomim brežuljcima u blizini Novog Pazara, Petrova crkva, ili Crkva svetih apostola Petra i Pavla, zauzima posebno mesto u istoriji Srbije. Smatra se najstarijom sačuvanom crkvom na teritoriji današnje države, a njeno poreklo seže duboko u prošlost – sve do 6. veka. Tokom više od hiljadu godina, zidovi ovog svetog hrama bili su svedoci ključnih trenutaka kako u religijskoj, tako i u političkoj istoriji srpskog naroda.
Petrova crkva je izgrađena u stilu koji odražava ranu vizantijsku arhitekturu. Osnova joj je rotonda, u koju je upisan četvorolist – karakteristična forma za crkvene objekte tog perioda. Iako današnji izgled potiče iz 9. veka, tragovi još starijih bogomolja otkriveni su ispod same crkve. Na tom mestu se još u 7. veku nalazila ranohrišćanska crkva, a ispod nje arheolozi su pronašli ostatke ilirskog tumula iz 5. veka pre nove ere. Tokom iskopavanja pronađena je i dragocena zbirka od 92 predmeta izrađenih od zlata i ćilibara, što ovom lokalitetu daje dodatnu vrednost – kao mesto gde se prepliću religijska, arheološka i kulturna tradicija.
- Unutrašnjost crkve, iako delimično oštećena zubom vremena, i dalje čuva fragmente fresaka iz tri različita perioda: 10, 12. i 13. veka. Te freske nisu samo umetnički prikazi već i svedočanstva o dugom i neprekinutom duhovnom životu koji se vekovima odvijao unutar njenih zidova.
Ipak, značaj Petrove crkve prevazilazi njenu arhitektonsku i umetničku vrednost. Ona je bila i mesto ključnih istorijskih događaja. Upravo u ovom hramu, veliki župan Stefan Nemanja je primio hrišćansko krštenje po pravoslavnom obredu. Kasnije, 1196. godine, Nemanja je baš u ovoj crkvi abdicirao u korist svog sina Stefana Prvovenčanog, odlučivši da se povuče iz političkog života i posveti monaštvu, zajedno sa svojom ženom Anom. Time Petrova crkva postaje središte ne samo duhovnog, već i državnog života srednjovekovne Srbije.
- Na saborima koji su se održavali u crkvi odlučivano je o važnim verskim i političkim pitanjima. Jedna od najznačajnijih odluka donetih u ovom svetilištu bila je progon bogumilske jeresi, što ukazuje na snažnu ulogu koju je crkva imala u očuvanju i oblikovanju pravoslavnog identiteta naroda.
Tokom perioda turske vladavine, Petrova crkva nije zapustela. Naprotiv, pominje se u pisanim dokumentima iz 16. i 17. veka, u vreme kada je Novi Pazar bio trgovački centar. Godine 1690. crkva je bila oštećena, ali ju je već 1728. obnovio mitropolit Arsenije IV, nakon čega je tokom čitavog 18. veka imala status mitropolije – što potvrđuje njen značaj u crkvenoj hijerarhiji tog vremena.
- U 19. veku, u vreme sve jačeg uticaja Osmanskog carstva, svetinja je pretrpela dodatna poniženja – korišćena je kao vojni magacin. Ipak, oslobođenjem ovih krajeva tokom Prvog balkanskog rata 1912. godine, crkva je povratila svoju duhovnu funkciju i ponovo postala mesto molitve i vere.
Danas, Petrova crkva je deo šireg istorijskog kompleksa Stari Ras i Sopoćani, koji se nalazi na listi svetske kulturne baštine UNESCO-a. Njena vrednost se ogleda ne samo u starosti, već i u kontinuitetu – i dalje stoji kao simbol postojanosti vere, kulture i identiteta srpskog naroda. Kroz vekove preživela je promene carstava, ideologija i ratova, ali nikada nije izgubila svoju suštinu. Upravo zato, poseta Petrovom hramu nije samo susret sa arhitektonskim remek-delom, već i duboko putovanje kroz istoriju i duhovnost jednog naroda.
