Problemi sa želucem često se zanemaruju, ali postoje signali koje telo šalje i koje nikako ne bi trebalo ignorisati. Iz tog razloga Vam mi danas donosimo par saveta kada su pitanju unakovi za prepoznavanje ove opake bolesti…
Peptički ulkus, poznat i kao čir, predstavlja ozbiljno oštećenje sluznice želuca ili početnog dela dvanaestopalačnog creva, koje može prodreti kroz dublje slojeve zida, zahvatajući podsluznicu i mišićni sloj, pa čak i spoljašnji omotač organa. Iako se najčešće javlja u želucu i dvanaestopalačnom crevu, povremeno se može pojaviti i u tankom crevu ili jednjaku, što je češće kod osoba sa drugim digestivnim problemima. Gastroenterolog dr Zoran Milenković objašnjava da čir nije ograničen na određeni pol, već se javlja kod muškaraca i žena podjednako, dok starosna dob igra važnu ulogu u njegovoj učestalosti: čir na želucu češće se dijagnostikuje između 50. i 70. godine, a na dvanaestopalačnom crevu između 30. i 50. godine života. Prevalencija ovog stanja u svetu iznosi oko četiri posto, dok se kod prosječne populacije pojavljuje kod jednog od hiljadu ljudi, što pokazuje koliko je česta ova bolest.
Pitanje nastanka peptičkog ulkusa još uvek izaziva rasprave među stručnjacima. Iako precizni uzroci nisu u potpunosti poznati, jasno je da ključnu ulogu ima ravnoteža između agresivnog dejstva želudačne kiseline i zaštitnog sloja sluznice. Želudačna kiselina, koja se luči u parijetalnim ćelijama, neophodna je za varenje hrane, ali istovremeno predstavlja jak korozivni faktor. Sluz, bogat prostaglandinima, štiti zidove želuca od samoprotivničkog dejstva kiseline, pa svaka promena u njegovom sastavu ili funkciji može dovesti do oštećenja.
- Među najznačajnijim uzrocima čira su infekcija bakterijom Helicobacter pylori i upotreba lekova poput nesteroidnih antiinflamatornih sredstava, kortikosteroida i salicilata. H. pylori prisutna je kod oko 80% obolelih i svojim toksinima oštećuje zaštitni sloj sluznice, dok lekovi smanjuju proizvodnju prostaglandina, čime se dodatno izlaže zid želuca agresivnom dejstvu kiseline. Osim toga, faktori poput pušenja, konzumiranja alkohola, stresa i nekih hroničnih bolesti, kao što su bubrežna insuficijencija ili poremećaji metabolizma kalcijuma, mogu povećati rizik od nastanka čira, dok genetska predispozicija dodatno potencira pojavu bolesti, s tim da oko 60% pacijenata ima porodičnu istoriju ulkusne bolesti.
Dijagnostika peptičkog ulkusa oslanja se na detaljnu anamnezu, laboratorijske pretrage i endoskopski pregled gornjeg dela digestivnog trakta. Endoskopija, odnosno ezofagogastroduodenoskopija (EGDS), omogućava lekaru da precizno odredi lokalizaciju, veličinu i tip ulkusa, ali i da uzme biopsiju, što je ključno za isključenje malignih promena. Simptomi alarma, poput intenzivnog bola, gubitka težine, anemije ili upornog povraćanja, zahtevaju hitnu medicinsku intervenciju.
- U slučajevima komplikacija, kao što su krvarenja, endoskopski pregled može služiti i kao terapijska metoda, omogućavajući sanaciju čira bez hirurške intervencije. Prema domaćim izvorima, Institut za gastroenterologiju i hepatologiju Srbije navodi da pravovremeno otkrivanje i tretman H. pylori infekcije značajno smanjuje rizik od ponovne pojave čira.
Lečenje peptičkog ulkusa kombinuje različite pristupe. Osnovu terapije čine inhibitori protonske pumpe, koji smanjuju sekreciju želudačne kiseline i omogućavaju zaceljivanje sluznice. Uz njih se često primenjuju antibiotici, posebno kada je prisutna H. pylori infekcija. Sama terapija obično traje mesec dana, a režim ishrane i prestanak konzumiranja alkohola i pušenja doprinose boljem ishodu lečenja. Režim ishrane uključuje češće, ali manje obroke i izbegavanje namirnica koje mogu izazvati pojačanu sekreciju kiseline, poput kafe, začina, alkohola i pržene hrane. Prema istraživanju Univerziteta u Beogradu, pacijenti koji se pridržavaju ovakvog režima i uz to racionalno koriste lekove, imaju značajno manji rizik od recidiva čira.
U slučajevima komplikacija, kao što su perforacija zida želuca ili duodenuma ili krvarenje koje se ne može kontrolisati endoskopski, primenjuje se hirurško lečenje. Ono može podrazumevati resekciju dela želuca i dvanaesterca ili jednostavno šivenje zida. Takođe, hirurgija se primenjuje kod stenoza koje nastaju nakon dugogodišnjeg prisustva ulkusa. Preventivne mere su stoga ključne: racionalna upotreba lekova, edukacija pacijenata o potencijalnim rizicima, kontrola stresa i prilagođena ishrana. Dr Milenković posebno naglašava značaj gastroprotekcije, koja uključuje stalnu primenu inhibitora protonske pumpe dok se koriste lekovi koji mogu oštetiti sluznicu želuca.
- Značajan deo prevencije i uspeha terapije leži i u podizanju svesti populacije. Ljudi moraju razumeti da čir nije samo rezultat loših životnih navika, već često nastaje zbog kombinacije genetskih predispozicija, infekcija i farmakoloških faktora.
Domaći izvori poput Klinike za gastroenterologiju Kliničkog centra Srbije ističu da edukacija i redovni medicinski pregledi smanjuju rizik od komplikacija, dok Zavod za javno zdravlje Beograda dodaje da prevencija treba uključiti i kontrolu stresa i odgovarajući način života, jer dugotrajni stres može poremetiti ravnotežu u digestivnom traktu. Na taj način se može efikasno sprečiti razvoj čira, a i smanjiti šansa za ozbiljnije komplikacije.
U zaključku, peptički ulkus je bolest koja zahteva sveobuhvatan pristup – dijagnostiku, farmakološko lečenje, promenu životnih navika i, kada je potrebno, hiruršku intervenciju. Ključ lečenja i prevencije leži u balansiranju agresivnih faktora, poput želudačne kiseline, i zaštitnih mehanizama sluznice, uz kontrolu infekcija i racionalnu upotrebu lekova. Savremena medicina omogućava da većina čireva bude izlečena bez komplikacija, ali je za to neophodna pažnja pacijenata, pravovremeni pregledi i edukacija o faktoru rizika. Kako ističu stručnjaci u Srbiji, prevencija i pravilno lečenje mogu značajno smanjiti opterećenje koje peptički ulkus stvara u populaciji, omogućavajući pacijentima normalan kvalitet života.
